CEMİL ALEVLİ
Cemil Alevli, 17 Ekim 1901 yılında Gaziantep’te doğdu. Babası Ali Veli oğullarından Mustafa Remzi Efendi, annesi İbrahim Beşezade Sait Ağa’nın kızı Hatice Hanım’dır. Cemil Alevli, Balıklı’da bulunan Mahmudiye Okulu’nu ve ardından Numune Rüştiyesi’ni bitirir. Eğitimini lise düzeyinde eğitim veren ve daha sonra adı Ticaret İdadisi olarak değiştirilen Aynül Maarif’te sürdürür. O’nun tekstile yönelik ilgisi çocukluk yıllarında başlar.
O dönemde Ermeni ustaların tek elinde olan dokumacılıkla ilgili ilk bilgileri ücretini ödeyerek bir Ermeni ustadan öğrenir. Kendisini geliştirmek için Mehmet Ustanın dokumahanesinde çözgü çözer, desen hazırlar.
19 yaşında olan Cemil Alevli Gaziantep Savunması yıllarında Balıklı Cephesi’nde görev yapar. Daha sonra kentte bulunan çocuk ve kadınların Tekirsin Köyü’ne nakledilmesi görevini ve bu kafilenin savaş bitene kadar güvenlik sorumluluğunu üstlenir.
Gaziantep’te Kurtuluş Savaşı’nın etkileri ağır olmuş, kent adeta harabeye dönmüştür. Savaş sonrasında birçok sanat dalını ellerinde bulunduran azınlıklar Gaziantep’i terk etmişlerdir. Gaziantep’in kalkınması için yeni eğitimli kadrolara ihtiyaç vardır. Cemil Alevli’nin dayısı Ali Beşe Mustafa Kemal’in yurt çapında başlattığı eğitim ve öğrenim için Avrupa’ya gençleri gönderme programı çerçevesinde 1922’de İl Özel İdaresi bütçesinden eğitim için Almanya’ya gitmek isteyen gençler arasından seçim yapar. Cemil Alevli, Ömer Şefik Ersoy, Faik Özbal’ın tekstil eğitimi, Abdullah Arsan, Mehmet Atay’ın makine ve elektrik eğitimi, Kilisli Sabri’nin deri sanayinde eğitim görmeleri kararlaştırılır. Kılıç Ali’nin desteğiyle bu 6 genç 3 ayı aşkın uzun ve yorucu bir yolculuğun ardından Almanya’ya varırlar.
Cemil Alevli önce Fokland Greiz Yüksek Tekstil Okulu’nda sonra da Aachen Prusya Mensucat Okulunda öğrenimini tamamlar. Tekstil mühendisi olarak Gaziantep’e döner.
1926 yılında İstanbul hâkimlerinden Mehmet Ali Kavadar’ın kızı Mehlika Hanım’la evlenir ve Nüket, Oktay, Ayla adında üç çocuğu dünyaya gelir.
Bir süre İktisat Vekâleti’nde Heyeti Fenniye’de çalışır. Ama asıl amacı, çocukluğundan beri hayali olan bir iplik fabrikası kurmaktır. Büyük sermaye gerektiren bu yatırım için Cemil Alevli değişik iş kollarında 7 yıl sürecek olan zorluklarla dolu hayatına başlar.
Bu 7 yıllık süreç Gaziantep’in yeniliklerle tanışma sürecidir. Zeytin üretiminde büyük bir potansiyele sahip olan Nizip’te zeytinyağı üretimi yapacak bir şirket kurarak ilk ihracat denemelerini gerçekleştir. Özellikle şişe ambalajının o dönemde Gaziantep’e girişi ve ürünlerin bu ambalajla yurt dışına gönderilme denemeleri Cemil Alevli’yle başlamıştır. Ancak yeterli desteği bulamayan Cemil Alevli Arıl Köyü’nde kurulan yağ fabrikasındaki ortaklığından ayrılarak farklı işlere yönelir.
Cemil Alevli henüz Almanya’da öğrenciyken dönemin Gaziantep Milletvekili ve İktisat Bakanı Ali Cenani ile mektuplaşır. Ali Cenani Gaziantep’te bugünkü adı Sümerbank olan Maadin Bankasının Türkiye’de kuracağı mensucat fabrikasıyla ilgili kendisinden araştırma yapmasını ve proje geliştirmesini ister. Cemil Alevli o dönemde son sınıf öğrencisidir ve gerekli araştırmaları yaparak kurulması planlanan fabrikayla ilgili projeleri geliştirerek Ali Cenani’ye gönderir.
İktisat Bakanı Ali Cenani’nin o zamanki Sanayi ve Maadin Bankası’nın iştiraki ile bir dokuma fabrikası (Sümerbank) kurmak üzere Cemil Alevli’nin dahil olduğu bir komisyonla bir anonim şirket kurulur. Fabrikanın temeli bugünkü Maanoğlu Köprüsünün yakınındaki bir araziye büyük bir törenle atılır. Ne yazık ki Ali Cenani Bey’in bakanlıktan alınmasıyla birlikte proje başka bir kente kaydırılır.
Dinamik, vizyon sahibi bir genç olan Cemil Alevli Dunlop Lastikleri ve Standart Oil Company’ye (Mobile Oil) 1927’de bayilik almak için başvurur. Hiçbirşeyi olmayan bu gence “biz kasalı ve masalı bayi arıyoruz” diyerek reddederler. Daha sonra bayilik verdikleri kişinin başarısız olması nedeniyle o zaman ki ismi Standart Oil Company olan Mobil firması bizzat kendileri müfettişlerini yeniden göndererek bayilik teklif eder ve bütün güneydoğu bayiliğiyle beraber Dunlop lastikleri bayiliğini de Cemil Alevli’ye verirler.
Yıl 1930 10 Ocak, Cemil Alevli bilançosunu yaparken 30 bin lira kar ettiğini görür. Acaba yanılıyor muyum diye tekrar tekrar kontrol eder, bu suretle Cemil Alevli hayalindeki tekstil fabrikasını kurmak için gerekli olan sermayeye ulaşmıştır.
Bu süreç Cemil Alevli için meşakkatli bir çalışma sürecini başlatır, ama elde ettiği başarı onun hayallerindeki projesini gerçekleştirecek olan gerekli sermayenin oluşmasını sağlar.
Cemil Alevli hayalindeki fabrikayı kurabilecek ekonomik güce eriştiğinde 1933 yılında Veliç İplik Fabrikasını kurar.
O dönemde dokuma için gerekli iplik İngiltere ve Hindistan’dan ithal edilmektedir. Cemil Alevli Almanya ile Avusturalya’dan satın aldığı makinaları Gaziantep’e getirir. O tarihte Narlı İstasyonuna gelen makinaları indirecek vinç bile yoktur.
1933 yılında Gaziantep’te Velic İplik Fabrikası bin bir güçlükle 1000 iğlik bir tesis olarak kurulur. Sonra genişletilerek iğ sayısı 2.200 iğe çıkarılır. Üç vardiyayla çalışılan fabrikada yılda 300 ton pamuk işlenir. 300 ton iplik üretilir. Ayrıca çırçır bölümü de olan fabrikada 200 işçi çalışır. İstanbul’da Santral Mensucat, Adana’da Çukurova Mensucattan sonra Türkiye’de ilk Gaziantep’te Soymer Dokuma ve Velic İplik Fabrikaları kurulmuştur.
Velic İplik Fabrikası ilk dönemlerinde adeta bir halk eğitim merkezi gibi çalışır. Bu alanda kalifiye eleman bulunmadığı için işçilere iş öğreten bir okul gibi eğitim verir. Günümüzde faaliyette bulunan birçok tekstil fabrikasının usta ve ustabaşı, Velic İplik Fabrikasında yetişmiştir.
Dünya ekonomik krizinin etkileri her alanda görülürken devlet mevcut sanayinin korunmasına dair kararlar almaktadır. Cemil Alevli 1937 yılında yeni bir tevsi (büyüme) atılımı yapmak ister. 1938 yılında zamanın hükümeti Adana’nın ötesinde genişlemeye müsaade etmez ancak eski makinaların kırılarak o miktarda yenilerinin alınması koşuluyla büyümeye müsaade eder. Cemil Alevli Adana’dan eski makinalar satın alarak onları imha eder ve o sayıda makine getirtmekle tevsiyi (genişlemeyi) elde eder.
O yıllarda CHP içerisinde verimli çalışmayı engelleyen muhalif gruplar vardır. Bu durum Gaziantep’e devlet yardımı alınmasını zorlaştırmaktadır. Kılıç Ali Bey 1930’da Antep’e gelir ve Cemil Alevli’den Gaziantep CHP İl Parti Başkanı olmasını ister. Ancak Cemil Alevli işlerinin çokluğu nedeniyle bu teklifi reddeder. Bunun üzerine Kılıç Ali Bey Cemil Bey’den hiç değilse tarafsız üyelerin olduğu bir liste rica eder.
Cemil Alevli, toplumsal kalkınma ve dayanışmaya yönelik faaliyetler için kurulan bazı derneklerde görev aldığı gibi, Kızılay ve Türk Ocağının da uzun süre üyeliğini yaparak çalışmalarına önemli destek sağlar. Cemil Alevli uzun yıllar Belediye şehir meclis üyeliği yapmıştır. 1927 yılından beri üyesi olduğu Gaziantep Ticaret Odası başkanlığını ve meclis başkanlığını da başarıyla yürütmüş olan Cemil Alevli, Gaziantepli sanayici ve iş adamlarının dünya piyasalarına açılmalarına öncülük etmiştir.
Cemil Alevli girişimci bir sanayici ve işadamı olduğu kadar Gaziantep’in sosyal ve kültürel hayatında önemli rol oynamıştır. CHP parti başkanı olduğu 1940’lı yıllarda Halkevi bahçesinde halka açık tenis kortu yaparak Gaziantep’e kazandırmıştır.
1946-1950 yılları arasında CHP milletvekili olarak görev alan Cemil Alevli, özel yaşamında ve iş hayatında ki başarılarını siyasi yaşamında da göstererek, Gaziantep’in her alandaki sorunlarının çözümü için önemli çalışmalar yapmıştır.
Vilayetin yeni bir idare heyeti oluşturmasında Cemil Alevli’nin emekleri büyüktür. Vilayet, idare heyeti reisliğine seçilen Cemil Alevli için aşağıdaki raporu sunmuştur:
“Cemil Alevli Gaziantep’te doğmuştur. Almanya’da tahsilini ikmal etmiş olan bu genç arkadaşımız hem hususi teşebbüsü ile vücuda getirdiği iplik fabrikasını işletir ve hem de memlekette çok iyi tanınmış ve sevilmiş bir tacirdir. Eski idare heyetinde aza olarak bulunmuş olup Gaziantep’teki muhtelif cereyanlardan uzak kalmış olduğundan burada da partiler arasında ve halk içinde teessüsünü arzu ettiğimiz fikir beraberliği ve ahengin vücut bulmasında büyük hizmeti olacağını kuvvetle ümit etmekteyim. Reisliğe seçilmesi yekdiğerine muhalif olan zümreler de dâhil olduğu halde tekmil Gaziantepliler tarafından çok iyi karşılanmıştır.”
Cemil Alevli 1943 yılında CHP partisi başkanı iken Gaziantep’e havaalanı yapılması için harekete geçmiştir. Bu projenin hayata geçirilmesi için kampanya başlatarak en büyük bağışı yapmıştır ve Gazianteplilerin kampanyayı bağışlarıyla desteklemesini sağlamıştır. Kampanyada toplanan bağışlarla alınan arazi Özel İdareye devredilerek 1944 yılında Gaziantep Havaalanı hizmete girmiştir. Cemil Alevli hem il başkanlığı döneminde hem de parlamenterliği döneminde özel uğraşlar vererek 1953 yılında faaliyete geçen demiryolu hattının Gaziantep, Karkamış güzergâhından geçmesini sağlayarak, demiryolu taşımacılığının bu kentte başarıya ulaşmasında etkin rol oynamıştır.
Fabrika 1944’den itibaren Veliç İplik Fabrikası T.A.Ş olarak hizmet vermeye devam eder.
Cemil Alevli başarılı iş ve siyaset hayatı, örnek gösterilecek aile yaşantısı ile Gaziantep’in yetiştirdiği önder en güzide evlatlarındandır. Cemil Alevli yaşantısı özel kişiliği ve çalışma idealleriyle Atatürk’ün idealindeki Türk gencini temsil etmektedir.
Cemil Alevli milletvekilliği döneminde devlet yatırımlarının Gaziantep’e yapılması yönündeki çalışmaları ile öne çıkmıştır. Tekel’in genişletilmesi, Karkamış demiryolunun yapılması, karayollarının geliştirilmesi ve eğitim alanında önemli hamlelerin başlatılması gibi kenti yakından ilgilendiren sorunlara çözümler üretmiş ve bu alanlarda önemli hizmetler gerçekleştirmiştir. Gaziantep’in bugün bir sanayi şehri olmasında öncülük etmiştir.
12 Ağustos 1946 tarihinde TBMM Bayındırlık Komisyonu üyeliğine, 11 Kasım 1946 tarihinde TBMM Ekonomi Komisyonu üyeliğine seçilen Cemil Alevli 5 Kasım 1947 ve 5 Kasım 1948 tarihlerinde aynı üyeliğe tekrar getirilmiştir. Aynı zamanda 5 Kasım 1948 ve 7 Kasım 1949 tarihlerinde Ticaret Komisyonu üyeliğine de seçilmiştir.
1949 yılında fabrika yeniden tevsi (büyütülür) edilir. Savaş döneminde tüm sanayi dallarında olduğu gibi tekstil üretimi ve satışı devlet tarafından denetim altına alınır. Tekstil üretiminin tüm alanları Sümerbank’ın kontrolüne geçer. Birçok tesis bu denetimden kurtulup daha yüksek fiyatlarla mal satabilmek için karaborsaya yönelirken Cemil Alevli böyle bir girişimde asla bulunmamıştır.
Velic İplik Fabrikası 1957 yılında genişletilir ve komple pamuklu dokuma tesisi haline getirilir. Fabrikada 700 işçi çalışmaktadır. Ayrıca kent içinde perakende ve toptan satış hizmeti veren iki mağaza faaliyete geçmiştir.
Cemil Alevli 1962’de geçirdiği enfarktüs sonrasında fabrikanın yönetimini oğlu Oktay Alevli’ye devreder. Oktay Alevli fabrikaya yenilikler getirmiş, geliştirmiş, üretimi artırmıştır.
Cemil Alevli için eğitim; milli kalkınmanın ve Atatürk’ün başlattığı aydınlık Türkiye’nin yoludur. Eğitim ve öğretime büyük önem vermiş, birçok okula maddi yardımlarda bulunmuş ve 1952 yılında Yazıcık semtinde Mehlika Alevli İlkokulu’nu, 1963 yılında da Karşıyaka semtinde 20 bin metrekare alan üzerine Adsız İlkokulunu yaptırmıştır. Vefatından sonra Adsız İlkokulu Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından Cemil Alevli İlköğretim Okulu olarak değiştirilmiştir.
Yabancı dil ve çağdaş eğitimin önemine inanan Cemil Alevli (10.09.1963 tarih ve 1403 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla) kamu yararına çalışan bir dernek olarak kabul edilen, kâr amacı gütmeyen Özel Gaziantep Koleji’ni kurmuş, bundan sonraki hayatını bu projenin gerçekleşmesine vakfetmiştir. Çok büyük emek ve fedakârlık isteyen böyle bir çalışmayı gönüllü Gazianteplilerin bağışlarıyla başarıyla tamamlayarak Gaziantep’e değerli bir eğitim kurumu kazandırmıştır.
Bugün kendisinin yaptırarak Türk Milli Eğitimine bağışladığı okullarda olduğu gibi Gaziantep Kolej Vakfı Özel Okullarında her biri Gaziantep kent vizyonuna ve ülke kalkınmasına önemli katkılar sağlayacak binlerce genç yetiştirmektedir. Gaziantep Koleji’nin yetiştirdiği binlerce öğrenci ülke kalkınmasında önemli görevler ve misyon üstlenmişlerdir.
Cemil Alevli yaşamı boyunca Cumhuriyet ilkelerini adeta bir yaşam tarzı haline getirmiş ve öncelikle de kendi hayatında uygulamıştır. Yaşam felsefesi, toplumsal faaliyetleri, başarıları, idealleri Atatürk’ün ilke ve inkılaplarının bir ifadesi olmuş, onurlu bir hayat sürdürmüş, çok yönlü kişiliğiyle Gaziantep’e, güzel vatanına sayısız hizmetler vermiştir.
|